گزارش روز هفتم جشنواره دانشگاه تهران دیجیتال

نشست دگرگونی دیجیتال در تألیف لغت‌نامه و آموزش زبان فارسی
آقای دکتر محمود بی جن خان، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و استاد دانشکده ادبیات و زبان فارسی دانشگاه تهران، مؤسسه دهخدا را یکی از قدیمی‌ترین مراکز پژوهشی کشور با قدمت حدود ۸۰ سال معرفی کردند. ایشان بیان کردند که این بار، فعالیت مؤسسه در حوزه ادامه نشر و ترویج لغت نامه دهخدا به صورت دیجیتالی و در حوزه آموزش زبان فارسی با اتکا به رویکرد آموزش ناهمزمان و با استفاده از هوش مصنوعی انجام می‌گیرد.
آقای دکتر هادی ویسی، معاون علمی مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران، چهار محور تحول دیجیتالی را فرآیندها، افراد، فرهنگ سازمان و فناوری معرفی و در خصوص هر یک توضیحاتی ارائه کردند. دکتر هادی ویسی: «تحول دیجیتالی از داده‌های موجود برای ارزش آفرینی، الزامی است تا بتوان با حرکت به سوی دیجیتالی شدن، تجربه‌ای دلپذیر را برای ذی‌نفعان فراهم کرد. اقدامات انجام شده در مسیر دیجیتالی شدن شامل: دسترسی به محتوای کامل لغت نامه دهخدا از طریق وب سایت مؤسسه، فارسی آموز دهخدا، راه اندازی درگاه پرداخت ارزی، تولید و انتشار محتوای الکترونیکی، فروش برخط ارزی کتاب‌های مؤسسه و پیکره الکترونیکی متون فارسی (گنجینه) است». ایشان نیازهای آتی برای دیجیتالی شدن را بر شمرده و درخواست مشارکت و همکاری جهت رفع نیازها را مطرح کردند.
خانم دکتر مهرنوش شمس‌فرد، دانشیار دانشکده مهندسی و علوم کامپیوتر دانشگاه شهید بهشتی، منابع واژگانی شامل: پیکره‌های واژه‌ای و واژه نامه را معرفی کردند و انواع مختلف هر یک را شرح دادند. همچنین دکتر شمس فرد، توضیحاتی درباره روش‌های مختلف به کارگیری ماشین در تألیف لغت نامه، فرهنگ نگاری سنتی و تألیف فرهنگ به کمک رایانه (شیوه‌های قدیمی) و مشکلات آنان را ارائه کردند. ایشان اظهار کردند که برای رفع مشکلات مذکور، سامانه فرهنگ یار ایجاد شد و در ادامه امکانات آن را بیان کردند. نمونه‌ای از کار جمع سپاری و استفاده از خرد جمعی (واژه گزینی با واژه یار) و فارس نت، جهت خودکار سازی تألیف با هوش مصنوعی معرفی و وظایف اصلی و آمارهای مرتبط نیز ارائه شد. در این نشست، کلیپ رونمایی از اپلیکیشن موبایل لغت نامه دهخدا و نحوه دسترسی رایگان (رجوع به وب سایت مؤسسه) اجرا شد.
آقای دکتر دارا تفضلی، پژوهشگر حوزه فناوری در آموزش زبان از دانشگاه نیوکاسل استرالیا، از تغییراتی که همه‌گیری کووید ۱۹ برای ذی‌نفعان نظام آموزش عالی (دانشجو، استاد، کارمند، اولیا و …) به وجود آورد، صحبت کردند و انواع فناوری‌های قابل استفاده در آموزش زبان فارسی را توضیح دادند. دکتر تفضلی: «فناوری مناسب، فناوری‌ای است که متناسب با هدف سازمان بوده و بتواند کمک مؤثری در جهت نیل به هدف داشته باشد». ایشان مدل سواد کال (Call Literacy Model) و مؤلفه‌های سواد دیجیتالی، سواد زبانی و سواد آموزش / یادگیری را شرح دادند و درباره آموزش‌ها و توانمندی‌های فراخور محیط دیجیتال -که معلم‌های امروز و آینده باید کسب کند- صحبت کردند. دکتر تفضلی در ادامه گفتند: «آمادگی ذی‌نفعان، عامل اصلی موفقیت در تحول دیجیتالی است و شامل سه مرحله است: آمادگی برای تحول، پذیرش تحول و نهادینه کردن تحول. این مراحل باید در مقابله با بحران و فاجعه کووید ۱۹ مد نظر قرار گیرد».
در این نشست، کلیپ رونمایی از اپلیکیشن موبایل لغت نامه دهخدا و نحوه دسترسی رایگان (رجوع به وب سایت مؤسسه) نیز اجرا شد.
نشست دانشگاه دیجیتال و معرفی معاونت زیرساخت و مرکز پردازش سریع (HPC) مرکز فناوری‌های دیجیتالی
آقای دکتر مهدی رضایی، قائم مقام معاونت زیرساخت مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه تهران، نقش معاونت زیر ساخت مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه تهران را مهم توصیف کردند و آن را از نظر تشکیلاتی، یکی از معاونت‌های راهبردی ذیل مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه معرفی کردند. ایشان اشاره کردند که این معاونت متشکل از واحدهای مختلفی اعم از: مدیریت و پشتیبانی مرکز داده، امور امنیت شبکه و داده، امور مهندسی شبکه و ارتباطات و پشتیبانی سیستم‌ها است. دکتر رضایی بیان کردند: « تأمین بستر ارتباطی مطمئن، گسترده و با کارایی بالا در سطح تمام واحدهای دانشگاه از جمله وظایف اصلی این معاونت است. همچنین تأمین امکانات پردازشی و ذخیره‌ای برای کلیه سامانه‌های اصلی و مهم، از دیگر وظایف محوله این معاونت است». در ادامه نشست، چهار کلیپ پخش گردید که وظایف، ساختار سازمانی، کارکنان، ارزش‌ها و وظایف کلان واحدها و پروژه‌های راهبردی معاونت زیرساخت و مرکز پردازش سریع (HPC) طی آن معرفی شد.
نشست رویکردهای هوش مصنوعی در آموزش عالی
آقای دکتر توماس کوهلر، مدیر مرکز رسانه‌ای و استاد فناوری آموزشی دانشگاه فناوری درسدن، رئیس انجمن رسانه در علم، عضو هیئت مدیره اتحاد تحقیقاتی لایب نیتس برای علوم باز، بیان داشتند که ایده اصلی نظریه یادگیری دیجیتال این است که تعامل مربوط به آموزش و پرورش بر اساس داده‌ها، هم با افراد واقعی و هم با ارائه‌های دیجیتالی آنها صورت بگیرد. دکتر کوهلر در ادامه بیان کردند: «این موضوع در نظریه یادگیری دیجیتال، هم یاد دهنده و هم یادگیرنده را شامل می‌شود. بازنمایی‌های مبتنی بر داده از این بازیگران در اولین سطح از سه سطح دیجیتالی شدن حاصل می‌شود و در سطح دوم فقط داده‌های یاد دهنده و یادگیرنده با یکدیگر مرتبط می‌شوند. در برخی موارد یک سطح سوم نیز وجود دارد که حتی پیکربندی‌های فیزیکی (ماشین‌ها) با یادگیرنده یا یاد دهنده و یا با همدیگر تعامل دارند». ایشان در ادامه، تجربیات شبکه تحقیقاتی tech4com را به عنوان یک برنامه کاربردی ارائه کردند. به علاوه، دکتر کوهلر وظیفه رویکردهای نظریه یادگیری را نمایش واقعیت به عنوان یک مدل، امکان عملیاتی سازی تجربی پدیده‌ها و امکان پیش بینی و توصیف کردند. در ادامه، جدول رویکردهای چهارگانه نظریه یادگیری دیجیتالی ارائه و هر رویکرد تشریح داده شد.
نشست دانشگاه تهران دیجیتال و بهداشت روان دیجیتال
آقای حمید پیروی، رئیس مرکز مشاوره دانشگاه تهران، با توجه به قسمتی از پیام رئیس فدراسیون جهانی سلامت روان و با استناد به برنامه سوم راهبردی دانشگاه تهران، دو وظیفه ۱- سلامت روان و ۲- خود مراقبتی و دیگر مراقبتی را جز وظایف خود معرفی کردند و در مورد هریک توضیحاتی را ارائه کردند. سپس ایشان آمارهایی از خدمات مشاوره و درمانی ارائه کردند. دکتر پیروی توضیحاتی در خصوص سلامت روان دیجیتال و ارائه خدمات حوزه سلامت روان از طریق اینترنت و فناوری‌های مرتبط بیان کردند و نتیجه گرفتند که نقش فناوری در خود مراقبتی و مراقبت از دیگران بسیار حائز اهمیت است. دکتر پیروی ادامه دادند: «خود مراقبتی دیجیتال می‌تواند با استفاده از فناوری در شناسایی، جمع‌آوری، ذخیره و تحلیل داده به منظور شناسایی و درمان مشکلات روان شناختی کمک مؤثری باشد؛ بنابراین نیاز به یکپارچگی منابع مختلف اطلاعاتی احساس می‌شود». رئیس مرکز مشاوره دانشگاه تهران، توضیحاتی در خصوص راهکارهای خود مراقبتی دیجیتال شامل: مشاوره آنلاین، پرونده الکترونیکی سلامت و ملاحظات برنامه سلامت دیجیتال ارائه کردند.
خانم فاطمه دهقانی، معاون مرکز مشاوره دانشگاه تهران، آماری از انواع خدمات مشاوره آنلاین و انواع وبینارهای آموزشی سلامت به تفکیک پلتفرم مورد استفاده ارائه کردند. ایشان همچنین به پروژه‌ها و فرایندهایی که توسط فناوری‌ها دیجیتالی شده‌اند اشاره نمودند: داشبورد رصد حضور افراد در فضای مجازی ویژه شناسایی رفتار روان شناختی، برنامه کاربردی بهداشت روان (حال خوب) ویژه شناسایی و کمک به درمان افسردگی، برنامه کاربردی آ. ب.پ (ارزیابی، بازخورد، پیگیری) ویژه تعیین درجه اعتیاد معتادان، سامانه آزمون الکترونیکی افزایش آگاهی ویژه معتادان به ماری جوانا (قابل تعمیم به موارد دیگر)، سامانه صدور گواهی الکترونیکی سلامت ویژه احراز صلاحیت و صدور گواهی همگانی.
خانم دکتر فاطمه یونسی، مسئول مرکز مشاوره خوابگاه فاطمیه، به معرفی سامانه هوشمند شناسایی و رصد دانشجویانی که نیاز به دریافت خدمات سلامت دارند پرداختند. ایشان ضمن بیان انگیزه ایجاد این سامانه، هدف را تحلیل داده‌های تجمیع شده از منابع مختلف به منظور تعیین میزان خطر تهدید سلامت و اولویت بندی برای ارائه خدمت بیان کردند. دکتر یونسی: «یکی از برنامه‌هایی که نه تنها ما بلکه تمام دانشگاه‌های جهان در خوابگاه به دنبالش هستیم، همگن سازی دانشجویان است. در خوابگاه، دانشجویان از شهرها و نقاط مختلف و با فرهنگ متفاوت حضور دارند که باید همگن شوند». در ادامه، نمونه پرسشنامه همگن سازی دانشگاه ولز (نیویورک) ارائه و توضیحاتی درباره آن بیان شد.
آقای دکتر آیدین پرنیا، پزشک و مشاور توسعه سلامت دیجیتال گفتند: «در دوران کرونا، سلامت روان بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. برای ارائه خدمت بهتر و به موقع به ناچار باید از ابزارهای دیجیتال استفاده شود؛ البته با سیاستگذاری مناسب و منطبق با فرهنگ. برای تحقق سلامت روان دیجیتال باید به نوآوری اجازه ظهور و عرضه داد. نوآوری، خالق تحول دیجیتالی خواهد بود. من این تحول را در فعالیت‌ها و برنامه‌هایی که طرح شده به خوبی می‌بینم و شما فرایندهای درمان را بر بسترهای دیجیتالی دوباره سازی کرده‌اید. همین نشست، در راستای تحول دیجیتالی است که نقش انتقال تجربه در آن مشخص است».
آقای مهندس امین دولتی، بنیانگذار اپلیکیشن مشورت -که خدمات سلامت روان دیجیتالی رایگان به دانشجویان دانشگاه ارائه می‌کند- در مورد اهمیت سلامت دیجیتال و آمارهای جهانی بازار سلامت دیجیتال توضیحاتی را ارائه کردند. ایشان با توجه به اینکه ارزش ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلاری بازار از سال ۲۰۲۰ به ۴۲۷ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت، این تغییر را نشانی از توجه ویژه آینده بازار به سلامت روان دیجیتال تعبیر کردند. دکتر دولتی در خصوص برنامه مشورت اضافه کردند: «برنامه کاربردی مشورت ارائه دهنده خدمات سلامت و مشاوره است. آمارها نشان می‌دهد که شما (مرکز مشاوره) در مسیر تحول دیجیتالی هستید؛ چرا که ۵ میلیون دقیقه و ۲۴۰۰۰ جلسه مشاوره آنلاین را ارائه کرده‌اید».
نشست جشنواره یادگیری الکترونیکی (آثار و محتوای علمی)
آقای مهندس حسین رضایی، دبیر جشنواره یادگیری الکترونیکی (آثار و محتوای علمی)، در خصوص روند جشنواره توضیح دادند که در این نشست، روند دریافت آثار و داوری آن‌ها ارائه خواهد شد و سپس ضمن نمایش کلیپ‌های دریافتی (اثر)، تصویر زنده صاحب اثر منتخب نیز به نمایش گذاشته می‌شود. ایشان ادامه دادند: «ابتدا قرار بود که زمان اولین جشنواره دانشگاه تهران دیجیتال ۲ تا ۱۳ شهریور ۱۴۰۰ باشد؛ اما به واسطه حضور اعضای محترم هیأت رئیسه در مراسم اختتامیه و اهدا جوایز آثار منتخب به صورت حضوری، جشنواره تا ۱۳ شهریور تمدید شد. همچنین، بازه دریافت اثر از ۵ تیر شروع شد و پس از یک دوره تمدید تا ۲۴ مرداد ادامه یافت. در مرحله اول ۱۱۱ اثر دریافت شد. با توجه به اینکه متعهد بودیم که امتیازات آثار را تا ۲۵ مرداد به مسئولین جشنواره اعلام کنیم، در مرحله اول ارزیابی را از ۲۰ مرداد شروع کردیم و بر اساس شاخص‌های علمی و فنی ارزیابی و امتیازدهی انجام شد. انتخاب اثر برتر، در سه مرحله انجام شد: در مرحله اول، آثار در ۱۶ دسته تقسیم و ارزیابی و امتیازدهی شدند. در مرحله دوم، امتیاز داوران تجمیع و میانگین هر اثر بدست آمد و در مرحله سوم به دلیل این که مسابقه مخصوص اعضای و خانواده دانشگاه تهران بود، مدارک احراز هویت منتخبین درخواست شد». دکتر رضایی در خصوص توضیح درباره جوایز این بخش اعلام کردند که جایزه رتبه اول ۱ میلیون تومان، رتبه دوم ۷۵۰ هزار تومان و رتبه سوم ۵۰۰ هزار تومان خواهد بود. همچنین ایشان اضافه کردند که ۳ اثر منتخب منتخبان خواهیم داشت و به ترتیب، جایزه رتبه اول ۵ میلیون، رتبه دوم ۳ میلیون و رتبه سوم ۲ میلیون تومان خواهد بود. دبیر جشنواره یادگیری الکترونیکی ادامه داد: «یک اثر به عنوان اثر مردمی خواهیم داشت که با نظرسنجی در نظر گرفته شده در این نشست برگزیده خواهد شد. جوایز، روز شنبه ۱۳ شهریور به صورت حضوری و توسط اعضای محترم هیأت رئیسه به برگزیدگان تقدیم می‌گردد». در ادامه نشست، کلیپ‌های اثر برتر به نمایش درآمد.
نشست آینده یادگیری مهارت‌های حرفه‌ای و تخصصی در دانشگاه دیجیتال
آقای حمیدرضا رهبر، مدیر موک دانشگاه تهران و مشاور و مدرس دانشگاه، درباره تاریخچه موک دانشگاه تهران و آمارهای مرتبط توضیحاتی ارائه کردند و بیان کردند که موک در سه زمینه: افزایش مهارت‌های حرفه‌ای و تخصصی، دوره‌های دارای گواهینامه و ارائه دروس دانشگاهی یا مهارتی به صورت رایگان فعالیت می‌کند. سپس برای روشن کردن ذهنیت شرکت کنندگان نسبت به ماهیت موک، سناریویی طرح کردند و با مطرح کردن سوالاتی به تبادل نظر با اعضا پرداختند. مهندس رهبر در این تبادل نظر از شرکت کنندگان پرسیدند: «فردی با مدرک کارشناسی مهندسی در سال ۲۰۳۵ به دنبال کار می‌گردد. شما برای موفقیت او پیشنهاد می‌کنید چه مهارتی را بگذارند؟ پیشنهاد می‌کنید تا دوره مهارتی بگذراند یا رفتن به دوره ارشد دانشگاهی را توصیه می‌کنید؟» بیشتر پاسخ‌های شرکت کنندگان، گذراندن دوره مهارتی بود. سوال بعدی نیز طرح شد: «کدام یک از مهارت‌های شناختی، اجتماعی و یا فیزیکی-کاربردی را به او پیشنهاد می‌کنید؟» در این قسمت، بیشتر پاسخ‌ها فراگرفتن مهارت‌های اجتماعی بود. ایشان به عنوان سوال آخر پرسیدند که شما به این فرد پیشنهاد می‌کنید تا چند مهارت را همزمان و سطحی فرا بگیرد یا یک مهارت را به صورت عمیق؟ اکثریت شرکت کنندگان گفتند که بهتر است یک مهارت به صورت عمیق فراگرفته شود.
آقای دکتر محسن طاهری، عضو هیأت علمی و رئیس اندیشکده آینده پژوهی دانشگاه اصفهان، مطالب خود را با بیان سیر تحولی نسل دانشگاه شروع کردند. ایشان توضیح دادند: «نسل ۱ دانشگاه‌ها محفلی از پولدارهای بود که علاقمند به مباحثه در زمینه علوم انسانی و ماورای طبیعی داشتند. نه موجب خلق ثروت بودند و نه راه‌حلی برای مشکلات جامعه ارائه می‌دادند. این محیط، موسوم به الگوی برج عاج است و در واقع محلی برای آموزش هیچ. نسل ۲ دانشگاه‌ها خروجی انقلاب صنعتی بود و وظیفه تربیت نیروی نیمه ماهر برای صنعت را به عهده داشت. خروجی آن (دانش آموخته) به تاسی از صنعت انبوه بود. مفهوم رشته، اولین بار در اینجا شکل می‌گیرد و رشته‌ها ارزش را تعیین می‌کنند. این محیط موسوم به مدل لوله‌ای است و محلی برای تفاهم نامه است. نسل ۳ از ۱۹۵۰ شروع می‌شود. اقتصاد، نیروی انسانی و سرمایه، مواد خالق ثروت و ارزش است. دانشگاه بابت تولید دانش سهم خواهی می‌کند و تمرکز روی رشته‌های فنی است و به دنبال ایجاد پارک علم و فناوری و مراکز رشد است». دکتر طاهری در خصوص نسل چهار توضیح دادند که این نسل، چابک هستند، محدود به رشته نیستند و تطابق پذیر هستند (با نیازهای جامعه). ایشان شرح دادند که مدرک اعطایی تاریخ انقضا دارد و نیاز به بازآموزی بعد از تاریخ انقضا وجود دارد. شیوه عالی آموزش، تلفیقی از آموزش مجازی و حضوری است.
آقای دکتر محمدمهدی ذوالفقار زاده، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، گفتند که در آینده، تمرکز روی ترند است. ایشان در خصوص آمار موک، بیان کردند که آمار ترند موک نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۷، ۲۴۰۰ درس، در سال ۲۰۱۸، ۱۱۱۴۰ درس، در سال ۲۰۱۹، ۱۳۵۰۰ و در سال ۲۰۲۰، ۱۶۳۰۰ درس بارگذاری شده است. دکتر ذوالفقار زاده ادامه دادند: «در ۲۰۱۷، ۸۱ میلیون، در سال ۲۰۱۸، ۱۰۱ میلیون در سال ۲۰۱۹، ۱۱۰ و در ۲۰۲۰، ۱۷۰ میلیون فراگیر وجود داشته است. این آمارها نشان از استقبال از موک دارد. کپی برداری از موک ها بدون توجه به بومی سازی (عدم توجه به فرهنگ) می‌تواند آسیبی جدی باشد. روندهایی مانند: حرکت از دانش به مهارت، شخصی سازی، شبکه سازی، غیررسمی سازی، خودکار سازی وظایف آموزشی، تغییر روش ارزیابی و دسترسی پذیری در حوزه یادگیری موک دانشگاه باید مدنظر قرار گیرند».
دکتر احسان چیت‌ساز، عضو هیأت علمی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران و عضو فعال در زیست بوم دانش بنیان کشور، توجه به ایجاد مزیت رقابتی برای موک را مطرح کردند. ایشان بیان کردند که ما ابتدا باید بدانیم کجا مزیت رقابتی یا نرخ بازده وجود دارد؛ چرا که قطعاً جایی که نرخ ورود بالا است مناسب نیست. دکتر چیت‌ساز تشریح کردند که موردی مزیت رقابتی دارد که ارزشمند باشد، قابل تقلید نباشد، کمیاب و غیر قابل جایگزین باشد. ایشان ادامه دادند: «حالا باید تصمیم بگیریم که چگونه باید رقابت کنیم؟ اگر ما به ازای خارجی برای موک وجود دارد، قطعاً موک مناسب مزیت رقابتی نیست؛ مگر آن که هزینه تولید را کاهش بدهید. به محض انجام این کار، کپی برداری دیگران شما را نابود می‌کند. دانشگاه‌های ایران تطبیق پذیر نیستند. در ایران تغییر فرایند، "نشدن" است. تا زمانی که برای اعمال یک تغییر، مثلاً ایجاد رشته باید فرایند ساختار سازمانی گونه‌ای را طی کنید، موفق نخواهید بود. باید به دنبال چیزی باشید که موجب افزایش مزیت رقابتی موک شود».
آقای دکتر صمد شیخایی، عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران، با بیان مقدمه‌ای از آموزش الکترونیکی و مزایا و معایب آن شروع به صحبت کردند. ایشان توضیح دادند که برنامه شأن، ارائه آموزش مجازی رایگان و به دنبال آن، ارائه دوره‌های تخصصی و پر تقاضا با شهریه است. همچنین شرح دادند که جامعه هدف شأن، بازماندگان کنکور هستند و کسانی که تمایل دارند رشته خود را به روز کنند یا آن را غنی بخشند. دکتر شیخایی، در خصوص برنامه پیشنهادی بیان کردند که دوره کوتاه، تک درس و غیره در نظر گرفته شده است و تولید محتوای رایگان وجود دارد؛ اما برای دوره شهریه دریافت می‌شود. همچنین در این طرح، دستیاران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند و از درآمد سهم می‌برند. ایشان در خصوص نوع آموزش‌ها گفتند: «آموزش ها دو نوع هستند؛ اگر فرد در اندیشه توسعه دانش باشد، می‌تواند از دوره رایگان استفاده کند و اگر هدف، توسعه مهارت است باید شهریه پرداخت کند. ما حتی به فکر بین‌المللی کردن برنامه با جذب فراگیر خارجی (مثل عرب زبانان) هستیم. مبحث آموزش رایگان به معنای ایجاد فرصت برابر در آموزش است».