دکتر مصطفی صالحی: دانشگاه تهران رهبری دیجیتال آموزش عالی کشور را در چشم‌انداز خود ترسیم کرده است / در ۶ لایه و بیش از ۶۰ سامانه نرم‌افزاری استقرار یافته، ده‌ها فرایند حلقه‌های مختلف اکوسیستم دانشگاه سامانه سپاری شده است

به بهانه برگزاری نخستین جشنواره «دانشگاه تهران دیجیتال»، هدیه میرزایی، کارشناس روابط عمومی دانشگاه، در گفت‌وگویی با دکتر مصطفی صالحی، معاون سامانه‌های اطلاعاتی مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه و دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین، به بررسی رویکردها و فعالیت‌های صورت گرفته در زمینه مفهوم و توسعه «فناوری‌های دیجیتال» و «دانشگاه دیجیتال» پرداخته است.

دانشگاه نسل چهارم رویکردی اجتماعی و اقتصادی دارد
دکتر مصطفی صالحی، معاون سامانه‌های اطلاعاتی مرکز فناوری‌های دیجیتالی، در ابتدای این گفت‌وگو ضمن تبیین نسل‌های مختلف دانشگاه‌ها تصریح کرد: «دانشگاه نسل اول نهادی است که در آن آموزش، نقش محوری داشته است و دانشگاه نسل دوم را می‌توان بر محور پژوهش و آموزش و نتایج حاصل از آن تعریف کرد. همچنین دانشگاه نسل سوم افزون‌بر مأموریت‌های آموزشی و پژوهشی خود سعی دارد با سرمایه‌‌گذاری بر روی نوآوری و تجاری‌‌سازی ایده‌های تولیدشده در دانشگاه، به تولید ثروت پرداخته و در کارآفرینی نقش بازی کند».
به گفته وی دانشگاه نسل چهارم دانشگاهی است که مانند یک بنگاه اقتصادی و به‌صورت منفعلانه به دنبال پاسخ‌گویی به نیاز بازار نیست، بلکه سعی می‌‌کند تا با رویکردی فعالانه بر روی محیط اجتماعی و اقتصادی پیرامون اثر گذارد.

دانشگاه دیجیتال حاصل توسعه دانشگاه در پرتو رویکرد «تحول دیجیتال» است
دکتر صالحی در ادامه به توصیف مفهوم دانشگاه دیجیتال و ارتباط آن با نسل‌های مختلف دانشگاهی پرداخت و خاطرنشان کرد‌: «در این زمینه نظریه‌ها و تعاریف متفاوتی وجود دارد، اما می‌توان گفت دانشگاه دیجیتال، حاصل توسعه دانشگاه در پرتو رویکرد «تحول دیجیتال» است. تحول دیجیتال، نیز به معنای بازنگری اساسی در فرآیندها و خدمات سازمان با کمک فناوری‌های دیجیتال تحول‌آفرین است، به نحوی‌که بهره‌وری ذی‌نفعان را بهینه سازد. به‌واقع تحول دیجیتال به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتالی در همه حوزه‌های یک سازمان است که به‌صورت اساسی شیوه عملکرد آن سازمان و ارائه خدمات به ذی‌نفعان خود را تغییر می‌دهد».
معاون مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه تهران افزود: «در این تعریف، مفهوم فناوری‌های دیجیتالی در مجموع هم فناوری‌های نام آشنا و سنتی نظیر اینترنت، موبایل و نسل‌های مختلف وب و هم فناوری‌های نوظهور همچون شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی، رایانش ابری و موبایلی، واقعیت مجازی و افزوده، تحلیل کلان داده، اینترنت اشیا، رباتیک، هوش مصنوعی، بلاک‌چین و پرینتر سه بعدی را شامل می‌شود».
دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین تصریح کرد: «دانشگاهی که در زمینه تحول دیجیتال فعالیت دارد و تلاش می‌‌کند تا برای پیشبرد اهداف کلان خود از رویکرد‌های آن بهره‌مند شود را «دانشگاه دیجیتال» می‌نامند. بر این اساس، تحول دیجیتال باید بتواند فرآیندهای دانشگاه شامل آموزش، پژوهش و مدیریت سازمان (مالی، اداری، رفاهی و …) و همچنین اعضای هیأت علمی، دانشجویان و کارکنان را به‌عنوان ذی‌نفعان اصلی دانشگاه و جامعه و صنعت را که به‌ویژه در دانشگاه‌های نسل سه و چهار مورد توجه است را تحت‌تأثیر قرار دهد».

مفهوم «دانشگاه دیجیتال» می‌تواند در نسل‌های مختلف دانشگاه مطرح شود
وی با اظهار اینکه مفهوم دانشگاه دیجیتال می‌تواند در نسل‌های مختلف دانشگاه مطرح شود، گفت: «به عقیده من و با توجه به تعریفی که ارائه شد، مفهوم دانشگاه دیجیتال می‌تواند در تمامی نسل‌های دانشگاهی مورد توجه قرار بگیرد، اما چون در حال‌حاضر رویکردها تغییر پیدا کرده و بحث فناوری‌های نوظهور مطرح است، شاید برخی‌ها مفهوم دانشگاه دیجیتال را فقط در حیطه دانشگاه‌های نسل سه و چهار تعریف کنند».
دکتر صالحی ضمن توصیف تفاوت‌های بین مفاهیم الکترونیکی‌سازی و دیجیتالی‌سازی فرآیندها گفت: «در سازمانی همچون دانشگاه تهران، به طور مثال اگر بخواهیم فرآیند جاری صدور گواهی موقت حوزه معاونت آموزشی را عیناً به‌صورت الکترونیکی پیاده‌سازی کنیم، این رویه که بدون اتخاذ رویکرد و برنامه‌ای جدید اجرا شده است، الکترونیکی‌سازی گفته می‌شود. اما در مفهوم دیجیتالی‌سازی، باز طراحی، بهینه‌سازی و بازنگری فرآیندها قبل از پیاده‌سازی (سامانه سپاری) آنها مطرح است، یعنی با کمک فناوری‌ها و با توجه به اهداف سازمان بتوانیم در فرآیندها تحول سازنده و مناسب ایجاد کنیم».

دانشگاه تهران در حوزه فناوری‌های دیجیتالی پیشگام دانشگاه‌های کشور است
معاون مرکز فناوری‌های دیجیتالی، دانشگاه تهران را در حوزه فناوری‌های دیجیتالی پیشگام دانشگاه‌های کشور برشمرد و گفت‌: «با توجه به بیش از نیم قرن سابقه و اقدام‌های دانشگاه تهران در راستای دیجیتالی‌سازی فرآیندها، طی دو دهه گذشته این دانشگاه در این حوزه، پیشگام دانشگاه‌های کشور بوده و ساختار بالغ‌تری در حوزه فناوری‌های دیجیتالی دارد. بر این اساس، دانشگاه تهران رهبری دیجیتال آموزش عالی کشور را در چشم‌انداز دیجیتال خود ترسیم کرده است. به این منظور، مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه در لایه‌های مختلفی همچون زیرساخت‌ها، فناوری‌های توانمندساز، سامانه سپاری فرآیندها و حکمرانی، فعالیت‌های خود را طراحی و اجرا می‌کند که خروجی آن ذی‌نفعان دانشگاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این راستا، پرورش فرهنگ تحول دیجیتال و ارتقای زیرساخت و مدیریت فناوری دیجیتال در دانشگاه امری ضروری است».
دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین با اظهار اینکه نخستین جشنواره دیجیتال نیز با هدف تبیین جایگاه دانشگاه تهران در بحث فناوری‌های دیجیتال برگزار می‌شود، افزود: «این جشنواره در سه محور جشنواره فناوری‌های دیجیتالی، جشنواره یادگیری الکترونیکی و همایش یادگیری الکترونیکی برگزار خواهد شد. در محور جشنواره فناوری‌های دیجیتالی که مورد بحث گفت‌وگوی ما نیز است، به موضوع فعالیت‌های دانشگاه تهران در حوزه‌های مختلف فناوری‌های دیجیتال مانند سیاست‌ها، رویکردها، اقدام‌ها و همچنین چشم‌انداز‌های آتی پرداخته می‌شود. تمرکز دو محور دیگر بر روی اقدام‌ها و تجارب ارزنده دانشگاه در حوزه یادگیری الکترونیکی است».

توسعه حکمرانی فناوری‌های دیجیتالی بر مبنای اصل تمرکزگرایی است
دکتر صالحی تأکید کرد: «سیاست‌های کلان دانشگاه تهران و رویکردهای مسئولان آن در حوزه حکمرانی فناوری‌های دیجیتالی در سال‌های اخیر منجر شده تا دانشگاه بتواند در این حوزه، رشد خوب و قابل قبولی داشته باشد. به طور مشخص توسعه خدمات این حوزه بر مبنای اصل تمرکزگرایی و با محوریت مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه بوده است. دلایل اتخاذ و اصرار به این رویکرد را می‌توان جلوگیری از موازی‌کاری، مدیریت منابع، یکسان‌سازی (از منظر شکلی و محتوایی)، برآورده کردن حداقل استانداردهای لازم (از منظر کارایی و امنیتی) و در نهایت حفظ یکپارچگی در ارائه خدمات دیجیتال به دانشگاه دانست».
وی در ادامه به تشریح حوزه‌های فعالیت مرکز فناوری‌های دیجیتالی، در راستای نیل به اهداف دانشگاه دیجیتال و زیرساخت‌های لازم برای استقرار این مفهوم در دانشگاه تهران پرداخت و خاطرنشان کرد: «برای دستیابی به جایگاه دانشگاه دیجیتال، یکی از مأموریت‌های دانشگاه ایجاد تحول در فرآیندها بوده است که در این زمینه سامانه‌سپاری فرآیندهای دانشگاه در تمام حوزه‌ها (آموزشی و فرهنگی، پژوهشی، رفاهی، اداری و مالی) به‌منظور بهینه‌سازی، تسهیل و سرعت‌بخشی در امور صورت گرفته است».
دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین، همچنین معرفی و فراهم‌آوردن ابزارها و روش‌های نوین با هدف توسعه دامنه و ارتقا کیفیت آموزش در سطوح عالی زیر ساخت یادگیری الکترونیکی (آموزش در فضای مجازی)، برقراری زیرساخت لازم شامل سرور، فضای ذخیره‌سازی، توان پردازشی، شبکه ارتباطی پر سرعت و اینترنت برای ارائه خدمات دیجیتالی، ارائه خدمات پشتیبانی به کاربران در سطح دانشگاه از طریق روش‌های مختلف، فراهم‌آوردن ابزارهای لازم جهت مدیریت دانش و ذخیره‌سازی اقلام اطلاعاتی مختلف را از دیگر اقدام‌ها و فعالیت‌های انجام شده در مرکز فناوری‌های دیجیتالی دانشگاه تهران توصیف کرد.

بیش از ۶۰ سامانه نرم‌افزاری با فناوری‌های مختلف توسط این معاونت استقرار یافته است
دکتر صالحی در بخش دیگری از سخنان خود تحلیل، توسعه، تضمین کیفیت و استقرار را از واحدهای سازمانی معاونت سامانه‌های اطلاعاتی مرکز فناوری‌های دیجیتالی برشمرد و اظهار کرد: «دریافت نیازمندی‌های بهره‌بردار و تحلیل فنی نیازمندی‌های دریافت شده از بهره‌بردار جزو کارکردهای واحد تحلیل و طراحی و پیاده سازی سامانه متناسب با نیاز بهره‌بردار وظیفه واحد توسعه است. همچنین ممیزی و نظارت بر کیفیت عملیاتی سامانه‌ها را می‌توان از کارکردهای واحد تضمین کیفیت دانست. ایجاد پل ارتباطی میان واحدهای توسعه و تحلیل با بهره بردار و کاربر نهایی تا تحویل بهینه و مدیریت بهبود مستمر در بازه استقرار سامانه نیز از جمله اقدامات واحد استقرار است».

وی با اشاره به لایه‌های ارائه خدمات فناوری‌های دیجیتالی در دانشگاه تهران افزود: «هم‌اکنون ۶ لایه دیتای مرجع، مدیریت یکپارچه‌سازی، سامانه‌های اطلاعاتی، سامانه‌های مدیریت دانش، مدیریت سامانه‌ها و کانال‌های ارتباطی برای ارائه و پشتیبانی از خدمات فناوری‌های دیجیتالی به ذی‌نفعان در دانشگاه تهران در نظر گرفته شده است که از این میان، لایه سامانه‌های اطلاعاتی دانشگاه خود شامل سامانه‌های آموزشی و فرهنگی، پژوهشی، اداری، مالی، رفاهی و خدمات پایه فناوری اطلاعات است. در حال حاضر بیش از ۶۰ سامانه نرم‌افزاری با فناوری‌های مختلف توسط این معاونت استقرار یافته‌اند که کاتالوگ معرفی آنها در آدرس https://r.ut.ac.ir/salehi قابل دسترس است».
به گفته معاون مرکز فناوری‌های دیجیتالی، سیاست اصلی این معاونت در زمینه توسعه سامانه‌ها، استفاده حداکثری از توان شرکت‌های خصوصی و مبتنی بر برون‌سپاری و خرید خدمت است که در این زمینه بیش از ۳۰ پیمانکار با مرکز فناوری همکاری دارند. در زمینه‌های خاص نیز که توان خارجی وجود ندارد، مرکز با تجهیز نیروهای توسعه دهنده که عموماً از بدنه دانشجویی دانشگاه تهران تشکیل شده است، سعی در رفع نیازها داشته و حدود ۳۰ درصد از سامانه‌های فعلی درون سپاری هستند.

در بحران کرونا ضرورت نگهداشت سامانه‌های موجود و سامانه‌سپاری فرآیندهای جدید افزایش یافت
دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین با بیان اینکه بحران کرونا، بسیاری از رویکردهای آموزشی را تحت تأثیر قرار داد، افزود: «البته از همان ابتدا دانشگاه تصمیم گرفت تا آموزش‌های خود را به‌صورت الکترونیکی برگزار کند. در دانشگاه تهران چون از قبل مرکز یادگیری الکترونیکی با هدف پیشبرد این حوزه فعالیت می‌کرد و تجارب ارزنده‌ای در این خصوص وجود داشت، بر این اساس می‌توان ادعا کرد در زمینه آموزش الکترونیکی توانستیم آماده‌تر از دانشگاه‌های دیگر عمل کنیم. اما هیچوقت این حجم از بار کاری بر روی سیستم‌ها قرار نگرفته بود که باید برای تحقق بهتر امور به لحاظ زیرساخت، سامانه‌های نرم‌افزاری و پرورش فرهنگ دانشگاهی در این حوزه، اقدام‌های لازم صورت می‌گرفت، در تمام این زمینه‌ها کار شد و در حال‌حاضر ضمن ارتقا زیرساخت‌ها، سامانه‌های مختلفی نیز ایجاد شده است».
دکتر صالحی در پایان تصریح کرد: «نکته مهم این بود که در بحران کرونا، علاوه بر حوزه آموزشی، لازم بود امور دانشگاه در سایر حوزه‌ها شامل پژوهشی و مدیریت سازمان در زمینه‌های اداری، مالی و رفاهی نیز مطابق روال گذشته انجام شود. این در حالی بود که دورکاری اعضای دانشگاه در راستای مدیریت همه گیری کرونا لزوم فراهم‌آوردن بستر و ابزارهای لازم برای ایجاد امکان دورکاری آنان، به معنی انجام وظایف محول‌شده بدون حضور فیزیکی کارکنان واجد شرایط در محل کار با رعایت ضوابط و برای دوره زمانی مشخص را به همراه داشت. پس موضوع دیگری که در این دوران با آن روبه‌رو شدیم بالا رفتن میزان حساسیت و ضرورت نگهداشت و ارتقای کیفیت سامانه‌های موجود بود. از سوی دیگر با افزایش درخواست های سامانه‌سپاری فرآیندهای جدید مواجه شدیم که قبل از کرونا به شیوه‌های دیگر همچون حضوری دنبال می‌شدند یا شرایط ویژه ناشی از کرونا نیازمندی آنها را مطرح کرده بود. با هدف پاسخ به نیازهای مذکور، مرکز فناوری‌های دیجیتالی مطابق با مأموریت ذاتی خود اقدام‌های مختلفی را انجام داد که گزارش تفصیلی آن از طریق آدرس https://r.ut.ac.ir/IT99 در دسترس است».

منبع: پایگاه خبری-تحلیلی دانشگاه تهران